مراحل عمومی نگارش مقاله علمی و نقد کتاب

 

به نام خدا
مراحل عمومی نگارش مقاله علمی

الف: اقدامات مقدماتی

1. تصمیم گیری در مورد عنوان مقاله
 نگاه کلی : عنوان مقاله باید اشاره ای به کلید واژه ای داشته باشد که ناظر بر کل مباحث مقاله باشد و در یک مفهوم کلی در عنوان اصلی مقاله منعکس شود.
 نگاه مشخص: عنوان مقاله باید اشاره به حرف اصلی مقاله داشته باشد که در عنوان فرعی منعکس می شود.
1) مطالعه امکانات تحقیق و عملی بودن تحقیق (لازم است به سئوالات ذیل توجه شود):
2) آیا اطلاعات کتابخانه ای در خصوص سئوال و موضوع اصلی تحقیق وجود دارد؟
3) آیا امکان نگارش مقاله با توجه به محدود بودن زمان تعیین شده تحقیق و سایر محدودیت های کار تحقیق وجود دارد؟

4) چه مقدار سئوال اصلی مقاله مرتبط با موضوع درس و سابقه مطالعاتی محقق است؟

2. تهیه طرح کلی و نمودار تحقیق
سرفصل ها، عناوین فرعی هر فصل و احیانا زیر عنوان های عناوین فرعی مشخص شود بگونه ای که در یک صفحه کل کار در قالب یک طرح قابل رویت باشد.
3. نگارش حرف اساسی مقاله
حرف اساسی مقاله به خواننده توضیح می دهد که مقاله در مورد چه خواهد بود و چه نکته اساسی را نویسنده مقاله بیان می کند و به عبارتی چه نکته جدیدی را نویسنده مقاله به مطالعات پیشین و یا اساسا به دانش بشری اضافه می کند.

ب. جمع آوری اطلاعات

 با افرادی که در رابطه با موضوع تحقیق مورد نظر شما، تجربه علمی گسترده دارند، در خصوص روش انجام تحقیق، نظریه های مهم، کتابهای مهم و مسائل اساسی تحقیق مشورت شود. در صورتیکه تحقیق جنبه بین رشته ای دارد، با محققین چند حوزه مشورت شود.
 از جمع آوری اطلاعات پراکند پرهیز شود.
 مرور اجمالی بر کتاب ها، مقالات و خلاصه مقالات در ارتباط با موضوع صورت بگیرد.
 مطالب همزمان با جمع آوری وارد کامپیوتر شود و بر اساس فصول مربوطه و عناوین فرعی دسته بندی شود.

ج‌. نگارش متن اصلی مقاله

مقاله علمی دارای پنج جزء اساسی است که حتما با عنوان مستقل از هم متمایز شود:
1) مقدمه
2) متن اصلی مقاله
3) نتیجه گیری
4) کتابنامه منابع
5) ضمائم و زیرنویس ها

ج – 1. نگارش مقدمه

نظر به اینکه مقدمه و جمع بندی باید ناظر بر بدنه اصلی مقاله باشد، لازم است پس از پایان یافتن بدنه اصلی مقاله تدوین شود. نکاتی که در نگارش مقدمه باید بدان توجه کرد عبارتند از:
 در پاراگراف اول مقاله، عبارت های جذاب نسبت به موضوع (اهمیت موضوع و نقش آن در حوزه اصلی تحقیق مثلا حوزه جامعه شناسی ارتباطات و فرهنگ) اصلی مقاله بکار گرفته شود.
 عبارات خلاصه ای که خواننده را متوجه موضوع اصلی مقاله بکند در بخش اولیه مقدمه نگارش شود.
 مقدمه تاریخی که منعکس کننده مطالعات پیش باشد و به نوعی منعکس کننده نظریه پردازان حوزه اصلی مقاله و سئوال اصلی مقاله باشد ذکر شود.
 ارائه مطلب اساسی مقاله در یک پارگراف
 در پاراگرف آخر مقدمه اشاره اجمالی به مباحثی که مقاله به آن خواهد پرداخت، ضروری است.

ج – 2. متن اصلی مقاله

متن اصلی تحقیق باید عناوین اساسی را که در نمودار کلی تحقیق پیش بینی شده دنبال کند، اگر چه در مسیر نگارش مقاله ممکن است تغییراتی در نمودار اولیه مقاله اعمال می شود.
ابتدا لازم است زیر هر یک از عناوین از قبل تدبیر شده، چند پارگراف توضیحی نگارش شود و به مرور با تکیه بر اطلاعات جمع آوری شده مطالب توسعه داده شود.
متن اصلی مقاله باید به دو قسمت به هم مرتبط تقسیم شود:
1) بخش نظری: در این بخش، 1) مفاهیم کلیدی تحقیق، 2) حوزه مطالعاتی تحقیق، 3) نظریه های بزرگ مربوط به سئوال اصلی مقاله 4) و نظریه های خاص که بصورت مشخص مرتبط با سئوال اصلی مقاله باشد همراه با مباحث ترکیبی که ابعاد مختلف موضوع مورد بحث را تبیین می کند، مطرح می شود.
2) بخش عملی: در بخش عملی تحقیق با استفاده از پشتوانه های نظری مقاله، سئوال اصلی تحقیق در قالب مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و یا در قالب مطالعه میدانی مورد بررسی قرار می گیرد.
نکته مهم: بین مباحث نظری و عملی مقاله ارتباط معناداری برقرار شود و از ارائه مطالب بصورت جزائر جدا افتاده و بدون ارتباط با یکدیگر پرهیز شود.

ج – 3. نگارش نتیجه گیری نهائی

 لازم است جمع بندی هماهنگی از مباحث مختلف متن اصلی مقاله در ارتباط با سئوال اصلی مقاله، ارائه شود.
 بین خلاصه کردن و استنتاج قاعده مند مطالب مقاله تفاوت وجود دارد.
 در بخش نتیجه گیری، تلاش می شود با تکیه بر سئوال اصلی مقاله و مباحث مطرح شده، قواعد کلی، نظریه ها و دیدگاه های منتزع از مطالعات تحقیق منعکس شود.
 دیدگاه نهائی نویسنده نیز در نتیجه گیری پایانی طرح می شود.

نکته مهم: بین مطالب مطرح شده در مقدمه، متن اصلی مقاله و نتیجه گیری باید یک ارتباط منطقی وجود داشته باشد.

ج – 4. کتابنامه و کیفیت ارجاعات به سایر کتب و مقالات و تدوین کتابنامه پایانی مقاله

در متن مقاله انواع ارجاعات وجود دارد:
 نقل قول مستقیم: نقل قول مستقیم حتما باید داخل گیومه قرار گیرد و در پایان نقل قول با ذکر (فامیل نویسنده، سال انتشار مطلب و صفحه) مطلب را به اتمام رساند. می توان قبل از نقل قول ارجاع را بصورت ذیل ذکر نمود:
استیفن والت (1992:323) انقلاب را "از بین بردن یک دولت مستقل توسط اعضا همان جامعه و جایگزین کردن دولت جدید مبتنی بر نظام سیاسی جدید" تعریف کرده است.
 نقل قول غیر مستقیم: در نقل قول غیر مستقیل ساختار جمله بندی عوض می شود و حتی اصطلاحات و الفاظ تغییر می کند. در چنین مواردی صرفا "قامیل نویسنده و سال انتشار مطلب" مثلا (گیدنز، 1999) ذکر می شود.
 ارجاع به چندین نویسنده: برای اشاره به یک مطلب گاهی نام چند نویسنده به ترتیب سال انتشار مطلب ذکر می شود، تا گستردگی توجه به موضوع مورد نظر و توجه نویسنده به مطالعات پیشین منعکس شود. مثلا بعد از یک پاراگراف و یا یک مفهوم خاص نوشته می شود (دورکیم، 1976، مارکس، 1980، وبر، 1982، فیدرستون، 1989، گیدنز، 1999 و هال، 2000).

روش تنظیم کتابنامه

 در ساختار کلی کتابنامه به نکات ذیل توجه شود:
1. رعایت ترتیب الفباء
2. در مورد هر نویسنده ترتب زمانی رعایت شود .
3. در صورتی که منبع مربوط به ژرنال و یا مجموعه مقالات و یا دائره المعارف است، ص ص نوشته شود.
 کتابنامه کتاب
فامیل، حرف اول اسم، سال انتشار، عنوان کتاب، شهر محل انتشار کتاب، ناشر
دو نمونه:
1. آلبرو، مارتین (1380) عصر جهانی: جامعه شناسی پدیده جهانی شدن، ترجمه نادر سالارزاده و بیتا اسکندی نژاد، تهران، موسسه انتشارات آزاد اندیشان.
2. بهکیش، م. م. (1380) اقتصاد ایران در بستر جهانی شدن، تهران، نشر نی.

 کتابنامه مقاله
فامیل، حرف اول اسم، سال انتشار، عنوان مقاله، نام ژرنال، شماره ژرنال، شماره صفحه به صورت ص ص
Dyer, C. H. (1993) Eco-Cultures: Global Culture in the Age of Ecology, in Journal of International Studies, vol. 22 (3), pp. 483-501.
فروید، ز. (1382) ورای اصلی لذت، ترجمه یوسف اباذری، ارغنون، شماره 21، ص ص 25-81.

توجه داشته باشید که تنظیم کتابنامه و ارجاع به دائره المعارف، وب سایت های کامپیوتری و ... از همین ساختار کلی تبعیت می کند ولی در هرکدام اختصاصات خاصی وجود دارد که لازم است به منابع تفصیلی در خصوص شیوه نگارش کتابنامه و ارجاعات مراجعه کنید.

ج – 5. زیر نویس ها و ضمائم
 مطالبی که نیازمند توضیح می باشد و توضیح آن در متن موجب انقطاع مباحث مقاله می شود، در زیر نویس توضیح داده می شود.
 اساسا هر گونه مطلب توضیحی که اشراف خواننده را بر مطلب توسعه می دهد و درج آن در متن مقاله موجب پیچیدگی یا بریدگی مباحث می شود، می تواند در زیر نویس نگارش شود.
 معادل انگلیسی اصطلاحات در زیر نویس نوشته شود (از آوردن کلمات انگلیسی در متن مقاله پرهیز شود و نام نویسندگی خارجی و اصطلاحات به زبان اصلی در زیر نویس آورده شود).
 توضیحات یا باید در زیر صفحه نوشته شود و یا در پایان مقاله آورده شود (زیر نویس در زیر صفحه رجحان دارد) منتهی حتما باید ملتزم به یکی از این دو سیستم شد و در کل مقاله از آن استفاده نمود.
 ضمائم مقاله مثل نمونه پرسشنامه، بعضی جداول مربوط به تحقیق و ... بعد از کتابنامه آورده شود.

د. کنترل نهائی کار و ویرایش نهائی تحقیق
 نگارش املائی و ادبی را کنترل کنید
 نظم عبارت ها را کنترل کنید
 ارتباط فصول مختلف مقاله را با هم بررسی کنید
 ارتباط بین مقدمه، متن اصلی مقاله و نتیجه گیری مقاله را بازنگری نمائید.
 در هر فصل ارتباط بین پاراگراف ها را کنترل کنید.
 ارتباط بین منابع ارجاع داده شده و کتابنامه را کنترل کنید.

ح. نگارش خلاصه مقاله در یک پاراگراف
خلاصه مقاله ای در 150 کلمه تنظیم کنید که مطالب ذیل را در بر داشته باشد:
 اشاره ای به سئوال اصلی مقاله
 مطالب اصلی مقاله
 جمع بندی نهائی مقاله
روش تدوین خلاصه و نقد کتاب

1. ویژگی های شکلی:
– مشخصات کتابنامه ای کتاب در قسمت بالای مقاله نوشته شود.
– در پاراگراف اول مقاله نام نویسنده کتاب و عنوان کتاب ، همراه با نگاه کلی نگارنده به کتاب، خوانندگان اصلی کتاب و ارزیابی کلی ذکر شود.
– متن نگارش شده به دو قسمت عمده تقسیم شود:
• بخش توصیفی تحلیلی: 70 در صد نقد و خلاصه را شامل می شود
• بخش ارزیابی و نقد: 30 درصد نقد و خلاصه را شامل می شود.
– تعداد کلمات نقد و خلاصه بین 700 تا 1000 کلمه باشد (سه تا چهار صفحه A4).

2. بخش توصیفی به سئوالات زیر پاسخ می دهد:
 نقطه نظرهای فرضی نویسنده چیست؟
 نقطه نظر های نویسنده ممکن است بصورت صریح بیان نشود ولی در تحلیل مطالب و استفاده عملی از دیدگاه ها انتزاع شود.
 معمولا نقطه نظرات فرضی نویسنده در مقدمه کتاب نوشته می شود.
 نقطه نظرهای اصلی نویسنده چیست؟
 این نوع مطالب نیز ازتوضیحات و تصریحات مقدمه اتخاذ می شود..
 ارتباط کتاب را با کتابهای مشابه در رابطه با موضوع اصلی کتاب، مورد بررسی قرار دهید.
 چه مباحث تکمیلی در این کتاب در مقایسه با کتابهای مشابه مطرح شده است؟
 آیا این کتاب اطلاعات جدیدی را به حوزه مطالعاتی مربوطه اضافه کرده است؟
 آن اطلاعات جدید چیست؟
 آیا کتاب در موضوع خود منحصر به فرد است؟
 این کتاب برای چه نوع خوانندگانی بیشتر مورد استفاده خواهد بود؟
 با چه معیار اساسی کتاب را می توان مورد قضاوت قرار داد؟
 آیا نویسنده در توسعه دیدگاه های اصلی خود موفق بوده است؟ توضیح دهید.

3. ارزیابی کتاب
در ارزیابی کتاب به سئوالات ذیل پاسخ داده می شود:
 چه مقدار کتاب به اهداف خود، تحقق بخشیده است؟
 برای اثبات ادعا، چه مستنداتی، مورد استفاده نویسنده قرار گرفته است؟ آیا این مستندات قانع کننده است؟
 چرا و چرا نه؟ آیا نویسنده بصورت قابل اعتناء نقطه نظرات اصلی خود را مورد توجه قرار می دهد؟ آیا اطلاعات و تحقیقات متنابه و قابل اعتنائی در ارتباط با ادعاهای نویسنده ارائه شده است؟ یا صرفا عناوین و مطالبی است که اثبات شده نیست (در این بخش باید به بودن و نبودن مفاهیم کلیدی و نظریه های اساسی توجه نمود و مورد تحلیل قرار داد).
 چه ایده ها و امکانات جدیدی توسط نویسنده مطرح شده است؟
 چه مطالبی از نظر نویسنده افتاده است؟
 در مقایسه کتاب با سایر کتاب های که در این موضوع نگارش شده است، چه ارزیابی دارید؟
 چه مطالب اساسی، شما را قانع نکرده است؟
 تجربه شخصی و نظر شخصی شما با توجه به نوع نگاهی که دارید در مورد کتاب چیست؟
4. چند نکته مهم
1. نقد کتاب بصورت یک مقاله علمی نگارش می شود.
2. روش ارجاعات و تنظیم کتابنامه پایان نقد، تابع همان سیستم ارجاعات و کتابنامه مقاله علمی است.
3. در نقد کتاب، نویسنده تلاش می کند نقطه نظرات خود را در یک چهارچوب تئوریک ارائه کند و راه جدیدی را برای نگرش به موضوع و مطالب کتاب و نگاه تکمیلی آینده پیدا کند.